Τι είναι ο Τέτανος;

Είναι όντως ο τέτανος ένα νόσημα που δεν πρέπει να ξεχνάμε. Η Παγκόσμια Οργάνωση υγείας αναφέρει για το έτος  2000 18,833 κρούσματα τετάνου παγκοσμίως,76 χώρες όμως μεταξύ των οποίων και χώρες υψηλού κινδύνου δεν έχουν δώσει πληροφορίες για τα κρούσματα τους ή αυτές είναι ελλιπείς. Γι’ αυτό εκτιμάται ότι η ετήσια επίπτωση του τετάνου παγκοσμίως κυμαίνεται περίπου από 500.000-1.000.000 κρούσματα ή 18 κρούσματα ανά 100.000 κατοίκους.. Η παγκόσμια θνητότητα εκτιμάται ότι είναι 30-50%.

Ο τέτανος είναι μια βαριά λοιμώδης νόσος που οφείλεται στην τοξίνη ενός βακτηριδίου η οποία προσβάλλει το νευρικό σύστημα και προκαλεί τονικούς  και κλονικούς σπασμούς. Ο Τέτανος αποκαλείται επίσης   "lockjaw" επειδή οι σπασμοί στο σαγόνι εμποδίζουν το άνοιγμα του στόματος και  με την αιφνιδιαστική προσβολή του καθιστά δύσκολη την κατάποση και την αναπνοή.

Αυτός ο παθογόνος μικροοργανισμός όταν εισέλθει στους ιστούς μετά από λύση της συνέχειας της καλυπτήριας επιφάνειας του σώματος δεν διασπείρεται και δεν εισέρχεται στην κυκλοφορία αλλά παραμένει περιορισμένος στην αρχική εστία της εισόδου του. Εκεί αναπτύσσεται,  παράγει και απελευθερώνει τις τοξίνες του (κυρίως την τετανοσπασμίνη) προκαλεί τα συμπτώματα της νόσου μεταξύ στα οποία συγκαταλέγονται και οι χαρακτηριστικοί τονικοί και κλονικοί μυϊκοί σπασμοί.

ΣΥΛΛΟΓΗ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΟΤΗΤΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΕΙΓΜΑ-ΤΩΝ ΓΙΑ ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑ

Η εργαστηριακή διάγνωση των αναερόβιων λοιμώξεων είναι ιδιαίτερα χρήσιμη, διότι τα αναερόβια μικρόβια είναι δυνατόν να αποτελέσουν παθογενετικό αίτιο σοβαρών λοιμώξεων. Στο άρθρο που ακολουθεί γίνεται αναφορά στην καταλληλότητα των βιολογικών δειγμάτων, την τεχνική λήψης του υλικού από τις διάφορες εστίες λοίμωξης καθώς και η σωστή μεταφορά του στο εργαστήριο.

Στην εποχή μας, στην οποία ο περιορισμός του κόστους αποτελεί πρωταρχικό παράγοντα, υπάρχει μια τάση των εργαστηρίων να αποφεύγουν  την διενέργεια εξετάσεων που λανθασμένα θεωρούνται ως <<δευτερεύουσες>> ειδικά αν αυτές είναι και δαπανηρές. Μια αναερόβια καλλιέργεια μπορεί να θεωρηθεί από ορισμένους ότι ανήκει σ΄ αυτή την κατηγορία των εξετάσεων. Παρ’ όλα αυτά, η αξία μιας εξέτασης θα πρέπει να προσμετράται  από την διαγνωστική της και θεραπευτική της προσφορά στον ασθενή καθώς και στον κλινικό ιατρό. Το κόστος της διενέργειας μιας αναερόβιας καλλιέργειας, θα πρέπει πάντα να υπολογίζεται σε συνδυασμό με τις συνέπειες της μη διενέργειάς της : λανθασμένη διάγνωση και θεραπευτική αντιμετώπιση και ως εκ τούτου παρατεταμένη νοσηλεία, ακόμη και θάνατο.

Η βιβλιογραφία της τελευταίας 20ετίας έχει αποδείξει πως η εργαστηριακή διάγνωση των αναερόβιων λοιμώξεων είναι ιδιαίτερα χρήσιμη διότι: 1) τα αναερόβια μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές λοιμώξεις, ενδογενείς και εξωγενείς. 2) οι αναερόβιες λοιμώξεις σχετίζονται με αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα, 3) λανθασμένη διάγνωση και αγωγή  των αναερόβιων λοιμώξεων μπορούν να έχουν άμεσες δυσμενείς συνέπειες, 4) η εμπειρική θεραπεία με ευρέως φάσματος αντιμικροβιακά φάρμακα είναι δαπανηρή, μπορεί να μην είναι αποτελεσματική και προωθεί την ανάπτυξη αντοχής και 5) η αντοχή των αναεροβίων στα αντιβιοτικά αποτελεί ολοένα και αυξανόμενο πρόβλημα των τελευταίων χρόνων.

ΑΝΑΕΡΟΒΙΑ ΘΕΤΙΚΑ ΚΑΤΑ GRAM ΜΙΚΡΟΒΙΑ

Τα κλωστηρίδια (clostridium sp) είναι γενικώς  υποχρεωτικά αναερόβια θετικά  κατά Gram βακτηρίδια. Μερικά όμως από αυτά μπορούν να αναπτυχθούν σε ελαττωμένη πυκνότητα οξυγόνου ( μικροαερόφιλα ). Όλα τα κλωστηρίδια είναι σπορογόνα. Η ιδιότητα αυτή επιτρέπει στα κλωστηρίδια να επιζούν σε δυσμενείς συνθήκες του περιβάλλοντος, όπως το χώμα, το δέρμα κ.τ.λ. Βρίσκονται στο χώμα και στον εντερικό σωλήνα του ανθρώπου και των ζώων ως σαπρόφυτα. Στο έδαφος προκαλούν διάσπαση των φυτικών και των ζωικών ουσιών. Μερικά είδη όπως το Κλ. το  διαθλαστικό και το Κλ το σπορογόνο τα οποία βρίσκονται φυσιολογικά στον εντερικό σωλήνα του ανθρώπου και των ζώων, μετά τον θάνατό τους εισέρχονται στους ιστούς και με την συνεργασία άλλων μικροβίων όπως οι  ( Πρωτείς ) προκαλούν σήψη και καταστροφή των πτωμάτων.

Μερικά από τα κλωστηρίδια είναι παθογόνα για τον άνθρωπο υπό ορισμένες συνθήκες όπως το Κλ. της αλλαντιάσεως (Clostridium botulinum)  προκαλεί αλλαντίαση, το Κλ. του τετάνου (Cl. Tetani) που προκαλεί τον τέτανο, το Κλ. το διαθλαστικό (Clostridium perfringens ή welchii) προκαλεί τροφικές δηλητηριάσεις και αεριογόνο γάγγραινα, το Κλ. το σηπτικό ( CL. Septicum ), το Κλ. το οιδηματογόνο (CL oedematiens ) κ.α είναι υπεύθυνα για αεριογόνο γάγγραινα. Το Κλ. το δύσκολο (Cl. difficile) είναι αίτιο της ψευδομεμβρανώδους κολίτιδας η οποία εμφανίζεται μετά την θεραπεία με αντιβιωτικά

 Τα κλωστηρίδια αναπτύσσονται στο αιματούχο άγαρ  παράγοντας ζώνες αιμόλυσης.

Τα μικρόβια αυτά μπορούν να διακριθούν με βάση τις αντιδράσεις τους στο υλικό του  Robertson με μαγειρεμένο κρέας, στο άγαρ λακτόζης με κρόκο αυγού και γάλα και με την αντίδραση Nagler.Το δύσκολο κλωστηρίδιο(c.difficile) εμπλέκεται στην κολίτιδα από αντιβιοτικά και στο άγαρ κυκλοσερίνης - κεφοξιτίνης - φρουκτόζης (cycloserine-cefoxitin-fructose agar CCFA) παράγει αποικίες με όψη  «τριμμένου γυαλιού». Η παραγωγή τοξίνης  από το C.difficile μπορεί να διαπιστωθεί από την κυτταροτοξική του επίδραση σε κυτταροκαλλιέργειες.

 

Θρεπτικά υλικά που χρησιμοποιούνται για τις αναρόβιες καλλιέργειες

Τα θρεπτικά υλικά που χρησιμοποιούνται για τις αναερόβιες καλλιέργειες, διακρίνονται ανάλογα με την σύστασή τους, σε εμπλουτιστικά, μη εκλεκτικά, εκλεκτικά και διαφοροποιητικά. Σε όλα απαιτείται η παρουσία παραγόντων ευοδοτικών για την ανάπτυξη των αναεροβίων βακτηρίων, και κυρίως αιμίνης ( 5 μg/ml ) και βιταμίνης Κ ( 1 μg/ml )

Οι καλλιέργειες των αναεροβίων βακτηρίων είναι ιδιαίτερα απαιτητικές. Τα θρεπτικά υλικά, κυρίως στα πρωτοκαλλιεργήματα, θα πρέπει να είναι φρέσκα ή προανηγμένα. Αν τα υλικά δεν είναι μιας ή δύο ημερών από παρασκευής τους, καλό είναι να φυλάσσονται για δύο με τρεις ώρες προ της χρήσης τους σε φιάλες ή σακούλες αναεροβίων συνθηκών. Η χρήση προανηγμένων εκλεκτικών υλικών CCFA τριπλασιάζει την απομόνωση τοξινόγων στελεχών Clostridium difficile. Κάθε νέα παρτίδα θρεπτικών υλικών οφείλει να ελέγχεται, στο πλαίσιο του ποιοτικού ελέγχου, με καθορισμένα πρότυπα στελέχη μικροβίων ειδικά για κάθε υλικό.

Αιματούχο αναερόβιο άγαρ

Το αιματούχο αναερόβιο άγαρ είναι ένα εμπλουστικό και μη εκλεκτικό υλικό. Ως βάση του μπορεί να χρησιμοποιηθεί Brucella, brain heart infusion, CDC, Columbia FFA ( fastidious anaerobe agar ), Schaedler ή Wilkins-Chalgren. Για την ανάπτυξη των αναεροβίων βακτηρίων απαιτείται η επιπλέον προσθήκη αίματος προβάτου, αλόγου ή κουνελιού 5%, βιταμίνης Κ και αιμίνης. Στο υλικό αυτό αναπτύσσονται όλα τα κλινικώς σημαντικά αναερόβια. Διατηρείται για μία εβδομάδα στους 2-8 ⁰C

Cycloserine Cefoxitin Fructose agar (CCFA)

Είναι εκλεκτικό και διαφοροποιητικό υλικό. Περιέχει κυκλοσερίνη ( 500 mg) και κεφοξιτίνη ( 16 mg ) ως εκλεκτικούς παράγοντες, που αναστέλλουν την ανάπτυξη των περισσοτέρων αερόβιων και αναερόβιων βακτηρίων, και φρουκτόζη ως διαφοροποιητικό παράγοντα. Χρησιμοποιείται αποκλειστικά για την απομόνωση του cl.difficile από δείγματα κοπράνων. Το  υλικό διατηρείται στους 2-8 0C για οκτώ εβδομάδες.

Bacteroides Bile Esculin agar (BBE)

Το BBE  είναι υλικό εκλεκτικό και διαφοροποιητικό. Η γενταμυκίνη (100 μg/mi) και η χολή βοός (20%), που περιέχει στην σύνθεσή του, του προσδίδουν την εκλεκτική ιδιότητα, καθώς αναστέλλουν την ανάπτυξη των περισσοτέρων αερόβιων και αναερόβιων βακτηρίων. Επιπλέον, το υλικό περιέχει εσκουλίνη και σίδηρο ως διαφοροποιητικούς παράγοντες. Η χρήση του συνεισφέρει κυρίως στην απομόνωση των εσκουλίνη – θετικών Bacteroides Fragilis- group, που σχηματίζουν καφέ –μαύρες αποικίες με κοκκίνισμα του υλικού και των Bilophila wadworthia που σχηματίζουν διαφανείς αποικίες με μαύρο κέντρο σαν << μάτι ψαριού >> λόγω της παραγωγής υδρόθειου. Το υλικό συντηρείται στους 2-8 ⁰C για τρεις μήνες.

Egg Yolk agar (EYA)

Είναι εκλεκτικό και διαφοροποιητικό υλικό. Στην σύνθεσή του περιέχει διάλυμα κρόκου αβγού. Χρησιμοποιείται όταν υπάρχει υποψία παρουσίας κλωστηριδίων στο κλινικό δείγμα. Παρέχει την δυνατότητα ελέγχου τριών ιδιοτήτων των κλωστηριδίων: πρωτεόλυσης, παραγωγής λιπάσης και λεκιθινάσης. Οι ιδιότητες αυτές συνεισφέρουν στην προκαταρκτική ταυτοποίηση των κλωστηριδίων. Η λεκιθινάση εκφράζεται ως λευκή, αδιαφανής άλως κάτω και γύρω από την αποικία, η λιπάση με τον ιριδισμό της επιφάνειας της αποικίας και η πρωτεόλυση ως διαυγής άλως γύρω από την αποικία. Διατηρείται για μία εβδομάδα στους 2- 8 ⁰C

Οι ζωμοί που χρησιμοποιούνται στις αναερόβιες καλλιέργειες είναι κυρίως ο θειογλυκολικός ζωμός, το cooked- meat glucose και το cooked- meat carbohydrate. Είναι εμπλουτιστικά υγρά θρεπτικά υλικά, που υποβοηθούν την ανάπτυξη των αναεροβίων μικροβίων. Αποτελούν πηγή για ανακαλλιέργειες, όταν τα πρωτοκαλλιεργήματα αποτύχουν. Σημαντικός είναι ο ρόλος τους και ως  καλλιεργήματα ασφαλείας. Βοηθούν στον πολλαπλασιασμό των βακτηρίων όταν ο αριθμός τους είναι μικρός ή όταν η ανάπτυξη τους αναστέλλεται. Στους ζωμούς αναπτύσσονται όλα τα βακτήρια.

Συμπερασματικά, οι καλλιέργειες των αναεροβίων βακτηρίων αποτελούν ένα ιδιαίτερα δύσκολο κεφάλαιο της Μικροβιολογίας, με πολλές ιδιαιτερότητες. Τα συστήματα όμως, αναερόβιας επώασης και η πληθώρα των θρεπτικών υλικών που διατίθενται , σε συνδυασμό με την σωστή καθοδήγηση από τον κλινικό ιατρό διευκολύνουν την απομόνωση και την μελέτη των αναερόβιων μικροοργανισμών.